ANALYSE – De Russische oorlogseconomie bloeit. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar groei van het nationaal inkomen is niet ongebruikelijk in tijden van oorlog.

Hoewel er twijfels zijn over de betrouwbaarheid van officiële economische statistieken van Rusland, lijkt Moskou genoeg geld te hebben om de oorlog tegen Oekraïne voor het derde jaar op rij te kunnen financieren. En dat terwijl oorlogen peperduur zijn.

“Puur economische gezien heeft Rusland genoeg ruimte om oorlog te blijven voeren”, zegt Rusland-expert Hassan Malik van de Amerikaanse vermogensbeheerder Loomis Sayles.

Rusland is al sinds 2014 bezig met tactieken om westerse sancties te omzeilen. Destijds kreeg het land een eerste serie handelsbeperkingen opgelegd vanwege de annexatie van de Krim.

Van groot belang is verder dat Rusland nog altijd veel geld verdient met de export van olie en in iets mindere mate gas.

Grote West-Europese afnemers van Russisch gas zijn weliswaar weggevallen door de oorlog, maar wat de olieverkopen betreft is de schade van de oorlog in Oekraïne minder groot. Sterker nog, India en China zijn in het gat gesprongen als alternatieve afnemers voor westerse landen die geen Russische olie meer inkopen.

Hieronder behandelen we vijf redenen waarom Rusland zijn economie overeind weet te houden tijdens de al twee jaar durende oorlog.

1) Oorlog buiten de eigen landsgrenzen betekent geen vernieling van productiecapaciteit in Rusland

Een van de belangrijkste redenen waarom de Russische economie nog altijd goed draait, is de plek van de oorlog.

"De oorlog wordt grotendeels uitgevochten op Oekraïens grondgebied waar Oekraïense huizen, bedrijven en boerderijen worden vernield, terwijl de impact op de Russische productiecapaciteit en Russische huishoudens relatief beperkt is gebleven", zegt Malik.

In 2022, het eerste jaar van de oorlog, kromp de Russische economie volgens de officiële statistieken met 1,2 procent. Over 2023 zijn er nog geen cijfers vrijgegeven, maar analisten gaan ervan uit dat het nationaal inkomen van Rusland vorig jaar met ruim 3 procent is gegroeid.

Ter vergelijking: de economie van Oekraïne kromp in 2022 met 29,1 procent. Voor 2023 verwacht de centrale bank van het land een groei van 4,9 procent.

2) Oorlogseconomie stimuleert vraag naar militaire goederen en oorlogsdiensten

Als een oorlog niet op je eigen grondgebied wordt uitgevochten, kan de vraag vanuit de defensie-industrie zorgen voor een economische impuls. Dat is precies wat er in Rusland is gebeurd: het land is meer gaan lijken op een 'oorlogseconomie' waarbij de militaire productiecapaciteit prioriteit krijgt.

Het Russische leger heeft spullen nodig zoals wapens, munitie en medische hulpmiddelen. Die vraag is goed voor producenten van dergelijke goederen en dat zijn vooral bedrijven in eigen land, omdat de import vanwege de westerse sancties met beperkingen te maken heeft.

De vraag naar militaire goederen is zo groot in Rusland dat er zelfs een bakkerij in Centraal-Rusland is ingeschakeld om een bijdrage te leveren aan de oorlog. De Verenigde Staten hebben inmiddels sancties afgekondigd tegen de bakker die naast zijn versgebakken brood ook vers geproduceerde drones toonde op de Russische televisie.

Het uitvechten van een oorlog vraagt ook veel mankracht. Rusland kampte al voor de start van de oorlog tegen Oekraïne met een demografische crisis, met dalende geboortecijfers en krimp van de bevolking.

Na het uitbreken van de oorloog vluchtten bijna 1 miljoen Russen, vooral mannen in de dienstplichtige leeftijd, naar het buitenland. Daarmee kromp de beroepsbevolking nog verder.

De mobilisatie die de Russische president Vladimir Poetin in september 2022 afkondigde zorgde voor arbeidstekorten die nog niet opgelost zijn.

In 2023 kwam Rusland naar schatting zo'n 5 miljoen werknemers tekort en steeg het aantal vacatures met 5 procent ten opzichte van het jaar ervoor. In november meldde Rusland het laagste werkloosheidscijfer ooit van 2,9 procent.

Vanwege de personeelstekorten zijn de salarissen gestegen in Rusland, waardoor de consumptie en de economische groei worden gestimuleerd.

3) Rusland is niet afhankelijk van het buitenland wat betreft grondstoffen en wapenproductie

Rusland is een grote economie — in 2022 de achtste ter wereld — en dat komt voor een belangrijk deel door de productie van grondstoffen als olie, gas, graan en metalen. Daardoor is Rusland op dat gebied vrijwel zelfvoorzienend en kan het westerse sancties weerstaan.

"Hoewel de westerse sancties en handelsbeperkingen zeker impact hebben gehad op de Russische economie, is dat voor de grotendeels zelfvoorzienende defensie-industrie nauwelijks het geval", zegt Malik.

Als een van de grootste wapenexporteurs ter wereld kan Rusland zich op militair gebied goed zelf bedruipen, zelfs wat betreft geavanceerde wapens.

Samen met de maatregelen die Rusland heeft genomen om de eigen economie te stimuleren — zoals parallelle import, waarbij de nadruk wordt gelegd op alternatieve exportmarkten als China en India, en nieuwe toeleveringsketens — is de impact van de westerse sancties op de Russische defensie-industrie en oorlogseconomie beperkt, zegt Malik.

4) Russische overheid stimuleert de economie met extra uitgaven en subsidies

De Russische economie wordt ook gestimuleerd door overheidssubsidies, grote uitgaven en specifiek beleid.

De pogingen van Moskou om de oorlogseconomie te ondersteunen zijn zo stevig, dat de hypotheeksubsidies een huizenbubbel hebben gecreëerd.

De Russische regering heeft ook gesubsidieerde leningen in het leven geroepen voor bedrijven, waardoor de economische vraag nog verder gestimuleerd wordt.

Russische beleidsmakers grepen ook snel in op financiële markten, nadat het land Oekraïne was binnengevallen. Ze ondernamen stappen zoals een wekenlange sluiting van de beurs van Moskou, controlemaatregelen voor de in- en uitstroom van kapitaal en aanpassing van het monetaire beleid.

5) Lage buitenlandse schuld en stevige inkomsten uit export olie en gas

Rusland ging de oorlog in met een vrij lage buitenlandse schuld, ofwel het deel van de staatsschuld dat gefinancierd is door buitenlandse beleggers. Ook had het land een overschot op de lopende rekening, waarbij de exportinkomsten hoger waren dan de importkosten.

"Dat compenseerde ruimschoots westerse maatregelen zoals het bevriezen van internationale reserves van de centrale bank van Rusland", zei Malik.

Rusland is erin geslaagd om bijna een derde van zijn staatsbegroting voor 2024 toe te wijzen aan defensie-uitgaven, ondanks alle sancties waar het land mee te maken heeft gehad. Malik is niet de enige die denkt dat Rusland ruimte heeft om de oorlog in Oekraïne nog geruime tijd vol te houden.

Het afgelopen jaar hebben diverse experts, waaronder een voormalige Russische viceminister van Financiën en verschillende economen, allemaal gezegd dat Rusland het geld heeft om de oorlog in Oekraïne nog een paar jaar te financieren.

Alex Isakov, econoom bij Bloomberg Economics, zei in een rapport op 17 januari dat de liquide middelen van het Russische nationale staatsfonds nog een jaar of twee toereikend zijn , als het land bij de internationale verkoop van ruwe olie te maken krijgt met prijzen die onder de 50 dollar per vat dalen. In 2023 lag de gemiddelde prijs voor Russische ruwe olie op 63 dollar per vat.

Poetin heeft wel te maken met economisch 'trilemma'

Achter de schermen staat president Vladimir Poetin wel voor een zogenoemd "trilemma", zei economisch analist Alexandra Prokopenko van de Amerikaanse denktank Carnegie Russia Eurasia Center in december 2023 in een podcast. Prokopenko was eerder adviseur van de centrale bank van Rusland.

Volgens Prokopenko wordt Poetin in 2024 geconfronteerd met drie belangrijke uitdagingen. Op de eerste plaats vormen torenhoge militaire uitgaven een stimulans voor de economie, maar tegelijkertijd jagen ze de inflatie aan. Op de tweede plaats moet Poetin de Russische bevolking blijven overtuigen dat de oorlog in Oekraïne volgens plan verloopt. En ten derde moet hij een zekere mate van economische stabiliteit bieden voor gewone Russische burgers.

Deze drie uitdagingen vragen om de nodige balanceerkunst.

Daarbij komt dat rooskleurige macro-economische cijfers niet alles zeggen over hoe een economie het doet. Sergei Guriev, voormalig hoofdeconoom bij de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling, gaf afgelopen maand tijdens een lezing aan dat de productie van wapens en munitie niet noodzakelijk bijdragen aan de kwaliteit van het leven in Rusland en toekomstige economische groei. "Wapens worden verscheept naar Oekraïne, waar ze worden vernietigd in de oorlog."

Op de lange termijn zorgt een oorlogseconomie er ook voor dat noodzakelijke investeringen in de private sector, gericht op technologische innovatie en toekomstige groei, achterblijven. Dit kan het structurele groeivermogen van een land aantasten.

LEES OOK: Rusland heeft genoeg tanks en andere wapens om nog zeker 2 tot 3 jaar grote verliezen te incasseren in Oekraïne, aldus analisten